Het nieuwe boek Toer van Schayk, danser, choreograaf en kunstenaar, is een prachtig mozaïek van foto’s en interviews met dansers, musici, beeldende kunstenaars, en balletdirecteuren.
Toer van Schayk: maatschappelijk gedreven multitalent
Toer van Schayk is een duidelijk voorbeeld van een multitalent: beeldhouwer, schilder, decorontwerper, danser en choreograaf. Maar hij is vooral, samen met Rudi van Dantzig, een vertegenwoordiger van de opstandige periode in de Nederlandse Kunstwereld, met de actie Tomaat bij het toneel, de actie Notenkraker in de muziek en het verlangen in de dans om er een relatie met de ontwikkelingen in de maatschappij aan toe te voegen, of zoals hij het zelf zegt: ‘ik probeer altijd een maatschappelijke relevantie aan het werk te verbinden.´
Decorontwerper
Toer studeerde cum laude af als beeldhouwer aan de academie in Amsterdam, met een vervolgstudie aan de Academie in Antwerpen. Rudi vroeg hem in 1956 om decors en kostuums te ontwerpen voor Tij en Ontij, een ballet over een jongeman die ontdekt homo te zijn. Later volgde Disgenoten, over hetzelfde onderwerp en weer later 1965 Monument voor een gestorven jongen, alweer met hetzelfde thema. Hierin danste Toer de hoofdrol.
In een decor van Toer beweegt altijd wel iets. De zeer complexe decors van Notenkraker en Muizenkoning bewegen vrijwel voortdurend mee met het ballet. Het gebeurde regelmatig, dat de decorwisselingen bij open doek in dit ballet beloond werden met open doekjes. Nog een bijzonderheid: Opvallend was hoe hij luttele minuten voor een première, met een verfkwastje op het toneel rondloopt om hier of daar nog even een kleine nuance op een decorstuk aan te brengen.
Nieuw boek
Onlangs verscheen er een prachtig boek over zijn betekenis voor Het Nationale Ballet. Prachtig vooral ook omdat het letterlijk vol staat met foto’s van zijn werk. Het begeleidend verhaal is een mozaïek van interviews met dansers, musici, beeldende kunstenaars, toneelmeester, balletdirecteur etc. De mooiste bijdrage is van Anna Seidl:
‘Ik wist niet wat ik meemaakte. Ik zat in de zaal en dacht: ‘ik val om, alsof iemand je van achteren in je knieën schiet, er een tsunami over je heen komt. Ik was vers uit Duitsland aangekomen. Een keurig meisje, met keurige zijden bloesjes. Het Bayerisches Staatsballett, waar ik daarvoor danste, was conservatief. De solisten stonden in München op een voetstuk, ver verheven boven de andere dansers. Hier in Amsterdam leek iedereen gelijk te zijn, alle dansers op dat toneel waren ongelooflijk sterk. En dan die ongrijpbare, donkere sfeer, die energie, ik had van mijn leven nog nooit zoiets gezien.’
‘Al gauw castte Toer van Schayk mij voor zijn balletten. Dat was enorm wennen. Ik had nog nooit met een choreograaf gewerkt die met tekeningen van lichaamsposes komt aanzetten. Ik was koppig, Toer was koppig. Ik zei: ‘Ik kan die bewegingen niet maken.’ Toer zei: ‘Het kan wel.’
‘Het duurde even voordat ik begreep dat je je eigen verbindingen moet maken tussen die poses, dat je zelf oplossingen moet aandragen. En dan nog die moderne muziek die hij gebruikte, zijn onconventionele manier van tellen. Het was alsof ik op de verkeerde trein was gestapt. Dankzij Toer heb ik mijn klassieke, eendimensionale visie op de dans langzaam naar een breder perspectief weten te trekken. Beetje bij beetje leerde ik dat vreemd, donker, tegendraads, raadselachtig ook prachtig kan zijn.´
(Anna Seidl danste van 1987 tot 2007 – meestal als soliste – bij HNB. In 2003, nog tijdens haar dansloopbaan, begon ze met een studie Duitse Taal en letterkunde. Ze promoveerde in 2012 in de hedendaagse Duitse literatuur en heeft nu een leidende functie aan de Faculteit Duits van de UVA.)
Grootste successen
Interessant is nog, dat zowel Rudi van Dantzig als Toer van Schayk, afgezien van hun opstandigheid, naast al hun andere balletten, hun mooiste successen behaalden met het bewerken van de grote klassieken, Het Zwanenmeer (Rudi en Toer samen), Notenkraker en Muizenkoning (Toer samen met Wayne Eagling) en Romeo en Julia (Rudi met decors en kostuums van Toer.)
Toer van Schayk, danser, choreograaf en kunstenaar, geschreven door Astrid van Leeuwen, Maaike Staffhorst en Marie-Jeanne van Hövell tot Westerflier, is een uitgave van De WalburgPers in Zutphen en kost € 19,95.
Conrad van de Weetering, november 2016